بحران آب ایران

حيات و عامل و محرك اصلي فعاليتهاي كشاورزي به شمار مي رود و 70 درصد آب مصرفي جهان به آبياري اختصاص مي يابد بسياري از كشورها بخصوص كشورهايي كه در مناطق خشك و نيمه خشك قرار دارند براي توليد محصولات كشاورزي به آب نياز دارند و بيش از 90 درصد توليدات زراعي و باغي كشور ما نيز حاصل كشت آبي است و در واقع آب محور توسعه كشاورزي است منابع آب تجديدشونده كشور 130 ميليارد مترمكعب است و از 5/89 ميليارد مترمكعب آب استحصال شده در كشور 83 ميليارد آن در بخش كشاورزي مصرف مي گردد (5/93 درصد) و علي رغم محدوديت شديد منابع آب بهره وري و كارآيي استفاده ازاين منابع بسيار پايين است بخش كشاورزي درآينده بايد ضمن مصرف آب كمتر توليد بيشتري را عرضه نمايد. جمعيت ايران در سال 1300 كمتر از 10 ميليون نفر بوده كه امروز به بيش از 70 ميليون نفر افزايش يافته(1385) و هفدهمين كشور پرجمعيت دنياست و پيش بيني مي گردد در سال 2050 جزو ده كشور پرجمعيت جهان به شمارايد. ميزان سرانه آب تجديدپذير در سال 1300 حدود 13000 مترمكعب بوده كه درحال حاضر ميزان سرانه آب در كشور به حدود 1900 مترمكعب تقليل يافته و درآينده به مراتب وضع بدتر خواهد شد. براساس شاخصهاي موجود بين المللي براي سنجش ميزان بحران آب در كشورهاي مختلف (شاخص فالكن مارك،شاخص سازمان ملل و شاخص مؤسسه بين المللي مديريت آب)معتبرترين شاخصها مي باشند. 1-براساس شاخص فالكن مارك: كه بحران آب را براساس مقدار سرانه منابع آب تجديذپذير در كشور تعريف كرده است و ميزان سرآنه آب 1700 مترمكعب در سال را به عنوان شاخص كمبود معرفي كرده است.باتوجه كه درحال حاضرسرانه آب تجديدپذير ايران حدود 1900 مترمكعب مي باشد ايران در آستانه تنش آبي قراردارد. 2-شاخص سازمان ملل:بنياد كميسيون توسعه پايدار سازمان ملل ميزان درصد برداشت از منابع آب تجديذپذير در هركشور را به عنوان شاخص اندازه گيري بحران آب معرفي كرده است براساس شاخص مذكور هرگاه ميزان برداشت آب يك كشور بيشتر از 40 درصد كل منابع آب تجديدپذير آن باشد اين كشور با بحران شديد آب مواجه مي باشد و اگر اين مقدار درحد فاصل 20-40 درصد باشد بحران در وضعيت متوسط و چنانچه اين شاخص بين 10-20 درصد باشد بحران درحد متعادل و كمتر از 10 درصد بدون بحران تلقي ميگردد باتوجه به اينكه در ايران هم اكنون 69 درصد كل آب تجديدپذير كشور مورداستفاده قرارمي گيرد ايران در وضعيت بحران شديد آبي قراردارد. 3-شاخص موسسه بين المللي مديريت آب:مؤسسه مذكور دو عامل درصد برداشت كنوني نسبت به كل منابع آب سالانه و درصد ميزان برداشت آب در آينده نسبت به برداشت آب درحال حاضر را همزمان مورد استفاده قرارمي دهد كه براساس اين شاخص ايران در وضعيت بحران شديد آبي قرار دارد ايران تا سال 2025 بايد بتواند 112 درصد به منابع آب قابل استحصال خود بيفزايد كه اين مقدار باتوجه به منابع و امكانات موجود غيرممكن به نظر مي رسد. استان خراسان رضوي با داشتن 3/8 ميليارد مترمكعب منابع آب تجديدشونده و با جمعيت بيش از 5/5 ميليون نفر ميزان سرانه آب تجديدشونده آن حدود 1500 مترمكعب مي باشد كه 21 درصد كمتر از سرانه آب كشور مي باشد بنابرايـن وضعيت در استان خراسان رضوي به مراتب بحراني تر از ساير نقاط مي باشد.

سان از گذشته های دور با آب پیوندی مستحکم دارد. منابع آب در شکل گیری اکثر تمدن ها دارای نقش مهم و حیاتی است به گونه ای که بخشی از آئین ها و مراسم ملل مختلف درباره این مایع مهم و حیاتی می باشد . اهمیت آب نزد مللی که در نقاط کم آب جهان زندگی می کرده اند و می کنند بسیار بیش از سایر ملل است . یهودیان نیز که خاستگاه آنها در زمره نقاط کم آب جهان قرار می گیرد برای آب ارزش ویژه ای قائل هستند . اولین نوشته مکتوبی که از ساخت مخازن آب و نگهداری آن موجود می باشد احتمالاً همان است که در کتاب مقدس ذکر شده و مربوط به حضرت سلیمان است . این نوشته به ساخت یک دریاچه مصنوعی و حوضهای برنجین برای نگهداری آب اشاره می دارد. (کتاب اول پادشاهان باب هفتم آیات 23 تا 46) در قسمتی از نمازهای سه گانه یهودیان (شحریت – مینحا- عرویت) خداوند به خاطر وزش باد و نزول باران به موقع در زمستان و شبنم در بهار ستایش می گردد . در شمع اسرائیل (שמע ישראל) که از مهمترین بخشهای نماز یهودیان می باشد لطف و مرحمت خداوند با نزول باران به موقع و خشم و قهر وی با خشکسالی و بسته شدن درهای آسمان تجلی می یابد. حجم آب موجود در جهان چه مقدار است؟ این میزان 2/1 میلیارد کیلومتر مکعب برآورد می شود که می توان آن را به شکل لایه مایعی به عمق 2650 متر فرض کرد که به طور یکسان سرتاسر زمین را احاطه کرده است. از این مقدار آب 98% آن در اقیانوس ها و دریارها قرار دارد که شور است و قسمت اعظم آب شیرین زمین در کلاهکهای یخی قطبی ذخیره شده است . تنها کمتر از 1% آن به صورت منابع آبی ، در دسترس انسان قرار دارد که برای کشاورزی و شرب قابل مصرف است. به طرف شیرآب می رویم، آن را باز می کنیم و تا از آن استفاده کنیم، اما در عین حال مقدار زیادی آب بهداشتی و تصفیه شده را، راهی فاضلاب کرده ایم . شاید اگر مثل برخی از زنان ساکن آفریقا روزی 6 ساعت از وقت خود را صرف آوردن آب می کردیم ، بیشتر قدر این مایع حیاتی را می دانستیم. مصرف سرانه آب در ایالات متحده آمریکا تا میزان 600 لیتر در روز ثبت شده است . در اروپ این میزان برای هر نفر 200 لیتر در روز و برای آفریقائیان 30 لیتر می باشد. هنوز هیچ کشور عمل برای منابع آب درگیر جنگ نشده است و این در حالی است که متخصصان هشدار میدهند روزی منابع موجود آب ، کفاف مصرف جمعیت جهان را نخواهد داد و جنگ بر سر منابع آن بین کشورها آغاز خواهد شد. این پیش بینی با بررسی رقم رشد مصرف آب به میزان دو برابر رشد جمعیت دور از ذهن نخواهد بود. ایران به دلیل موقعیت جغرافیائی و قرار گرفتن در منطقه خاورمیانه از کشورهای کم آب جهان به شمار می رود اکثر مساحت ایران را نقاط کویری و بیابانهای خشک و سوزان فرا گرفته است و به جز باریکه سر سبز کناره دریای مازندران، میزان بارش در سایر نقاط آن در سطح پایین قرار دارد. آبیاری زمین برای کشاورزی در کشورهایی نظیر ایران که از آب و هوایی خشک برخوردارند مقدار زیادی آب طلب می کند .در کشورهای در حال توسعه میزان آب مصرفی برای هر هکتار دو برابر کشورهای توسعه یافته می باشد. در حالی که محصول برداشت شده از هر هکتار 3/1 این کشورها میباشد . در این کشورها میزان زیادی از آب در شبکه های انتقال آب به هدر می رود که این میزان در ایران به 30% می رسد. نرخ آب بها در ایران به حدی پایین است که حساسیت مشترکین را بر نمی انگیزد تا الگوی مصرف خود را اصلاح کنند. اگر قهر طبیعت در سالهای اخیر و تغییر شرایط آب و هوائی را هم که انسان مسیب آن است به عوامل فوق اضافه کنیم در می یابیم که بحران آب جدی است . سال گذشته آسمان ایران باران نبارید و ممکن است این وضعیت امسال نیز تکرار شود. سد لار به علت پایین بودن سطح آب از حیز انتفاع خارج شده است و سایر سدها نیز وضع بهتری ندارند.

آب مایه حیات است و زندگی تمام جانداران به آن بستگی دارد با این‌حال ارزش واقعی آن شاید برای برخی افراد و حتی مسئولان هنوز مشخص نیست. 75 درصد سطح زمین را آب فراگرفته است اما 98 درصد این آب‌ها شور است و بیشتر آب‌های شیرین روی زمین یخ زده است. انسان و بسیاری از موجودات زنده تنها توانایی استفاده از کمتر از یک درصد این آب‌ها را دارند. از سوی دیگر میزان آب تولید شده در طبیعت تقریباً ثابت است اما جمعیت مصرف کننده آب روز به روز افزایش می‌یابد. با این وضعیت بی‌شک یکی از بزرگترین مشکلات انسان در آینده مشکل آب خواهد بود.